محمد درگاه زاده

امروزه شناخت دقیق و مبنایی دیدگاه های انتقادی خاورشناسان و روش های پژوهشی آن ها درباره قرآن و نقد علمی این دیدگاه ها بر اساس مبانی دینی و عقلی استوار، ضرورتی انکارناپذیر است. روش نقد ادبی تاریخی، یکی از روش های انتقادی است که خاورشناسان درباره قرآن به کار گرفته اند. جرالد هاوتینگ قرآن پژوه انگلیسی، یکی از کسانی است که در مطالعات قرآنی خود بر اساس همین روش و البته با رویکرد بینامتنی، به پژوهش درباره آیات قرآن پرداخته است. در این راستا، پژوهش حاضر بر آن است تا با روش تحلیلی توصیفی به تبیین و ارزیابی دیدگاه های وی در خصوص کاربست روش نقد ادبی تاریخی درباره متن قرآن بپردازد. انتقادات ادبی هاوتینگ بر قرآن، به طور مجموع از سه جهت مطرح شده است: هویت زمانی متأخر قرآن؛ پیدایش قرآن در محیط فرقه ای یهودی- مسیحی؛ ماهیت جدلی آیات قرآن. هر یک از سه جهت مذکور، با تکیه بر ادله عقلی و نقلی، به این نحو رد می-شوند: تواتر تاریخی، نشان می دهد که متن قرآن از طریق وحی بر پیامبر(ص) نازل شده است؛ طرز تلقی منتقدان ادبی درباره هویت علم تاریخ نادرست است؛ صرف ارتباط جهان اسلام با ادیان توحیدی پیشین، دلیل بر تأثیر این ادیان در پیدایش قرآن نیست؛ قرآن برخلاف متون دینی گذشته، دارای ویژگی عدم اختلاف در بیان خود است که آن را غیرمشابه با کتب یهودی- مسیحی قرار می دهد؛ قرآن همواره به جدل مثبت دعوت کرده و در مواجهه با مخاطبان، جدل منفی را به کار نبرده است؛ در نسبت دادن جدل منفی به قرآن، نوعی از مغالطه به کار گرفته شده است.