مهدی سلطانی

برای فهم بهتر معماری گذشته باید ذهنیت رایج معمارانة زمان مورد مطالعه را بیشتر شناخت. علاوه بر خود آثار، یکی از راه های شناخت این ذهنیت متون مکتوب مرتبط با معماری است. با این حال در میان متون تاریخی جهان اسلام در کمتر متنی به طور صریح و مستقیم به معماری پرداخته شده است. تذکرة البیان و تذکرة الابنیه دو متن از این دست هستند که از دوران عثمانی به دستمان رسیده است و حاوی خاطرات زندگی نامه ای و حرفه ای سنان، معمار بزرگ جهان اسلام، است. در این میان می توان پرسید که چگونه و به چه اندازه می شود، از میان سطور این متون و دیگر متون مرتبط آن دوران، ابعاد و وجوه مختلف ذهنیت معمار سنان را فهمید؟ قالب و چارچوب ذهنیت معماری همانند او از چه عناصر، مفاهیم، و افرادی تشکیل شده بود و هرکدام از آن ها چه شأن و جایگاهی داشته اند؟ در مقالة پیش رو تلاش می شود که با رجوع به این دو متن و بهره مندی از دیگر متون مهم مرتبط آن دوران چون رسالة معماریه و تحفة المعمارین راهی به سوی فهم ذهنیت معمار سنان گشوده و گوشه هایی از آن برای محقق امروزی معماری اسلامی شناسانده شود.متون تذکره ها برای معمار سنان در حکم مناقب نامه ای بوده است که به خواست خود وی و توسط شخص معتمد او نوشته شده است تا نام نیکی از او به جای گذاشته و ابعاد زندگی و حرفه ای او را به آیندگان و شاگردان و مریدانش شناسانده شود. به طور کلی در ذهنیت معمار سنان دو دسته از افراد، که می توان آن ها را دسته پیرهای پیشه و حامیان معنوی و دسته حامیان و بانیان آثار نامید، جایگاه و شأن خاصی داشته اند. ابعاد دیگری از ذهنیت معمار باشی و در این مورد سنان در نظام عثمانی بر اساس مفاهیمی چون هدیه و کعبه و عمل بر اساس قدیم و... شکل می گرفت. ذهنیت سنان ابعاد معنوی بارزی داشت. آرمان و مهم ترین هدف او از پیشه اش کسب دعای خیر و رستگاری دنیا و آخرت بود. او به رقابت با گذشته و کسب افتخار برای جهان اسلام امیدوار و علاقه مند بود.