عدالت اجتماعی شهری زمانی محقق میشود که تمامی شهروندان، فارغ از وضعیت جسمانی یا تواناییهای فردی، فرصت برابر برای استفاده از فضاها و امکانات شهری داشته باشند. افراد دارای معلولیت جسمی–حرکتی به دلیل وجود موانع کالبدی و اجتماعی، بیش از دیگران در معرض محرومیت از حقوق شهروندی قرار دارند. طراحی فراگیر بهعنوان رویکردی نوین در معماری و شهرسازی، با تأکید بر دسترسپذیری و حذف موانع فضایی، میتواند ابزاری کارآمد برای تحقق عدالت اجتماعی در شهرها باشد. این پژوهش با رویکرد توصیفی–تحلیلی، ضمن مرور مبانی نظری عدالت فضایی و طراحی فراگیر، نمونههای داخلی و خارجی مراکز توانبخشی را بررسی کرده و نتیجه میگیرد که در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، اجرای فراگیر این اصول در مقیاس شهری با محدودیتهای اقتصادی و مدیریتی مواجه است. از این رو، تمرکز بر مراکز توانبخشی میتواند راهبردی عملی برای تحقق عدالت اجتماعی شهری باشد. یافتهها نشان میدهد که تلفیق ابعاد کالبدی، ادراکی و عملکردی در طراحی مراکز توانبخشی، نهتنها موجب بهبود کیفیت خدمات درمانی، بلکه سبب ارتقای مشارکت اجتماعی و تحقق عدالت فضایی خواهد شد.
