عنوان	طراحی خانه سالمندان با رویکرد ارتقاء حس دلبستگی مکانی
نوع پژوهش	پایان نامه و رساله دکتری
کلیدواژه‌ها	سالمندی، خانه سالمندان، دلبستگی مکانی، روانشناسی محیطی
چکیده	سالمندی همچون دیگر مراحل زندگی انسان یک سیر طبیعی زمان است. این مرحله از زندگی به علت تغییرات جسمی و فیزیولوژیکی و همچنین نیازهای روحی و روانی و اجتماعی، دورانی حساس و آسیب پذیر است. بنابراین توجهات خاصی را می طلبد. در آن نه تنها توانمندی های جسمی و ذهنی، بلکه منابع اقتصادی و اجتماعی، تجربه های پیشین زندگی را هم باید در نظر گرفت و همچنین به مسائل فیزیولوژیک، کالبد شناختی، ژنتیکی و پویایی روانی نیز توجه کرد. در قرن اخیر با کاهش میزان باروری و با افزایش امید به زندگی در دنیا، جمعیت سالمندان به طور قابل توجهی افزایش یافته است؛ به نحوی که در بین گروه های سنی مختلف، سالمندان بیشترین نرخ رشد را دارند. از این رو مقابله با چالش های فرا راه سالمندی و اتخاذ سیاست های مناسب برای ارتقای وضعیت جسمی، روانی و اجتماعی سالمندان، از اهمیت باالیی برخوردار است. خانه سالمندان از لحاظ روانی در نظر سالمنئان سمبل انزوا و نمونه گویای تمایل جامعه به طرد آنها تلقی می شود، از این رو سالمندان همیشه واکنش منفی در قبال این نوع خانه ها داشته اند. در کشورهای غربی توجه بسیاری به سالمندان و نیازهای آنان شده است و روش های نوینی برای تعیین مسکن سالمندان در پیش گرفته شده است. این در حالی است که در کشور ایران فقط نام خانۀ سالمندان به عنوان تنها مرکز سکونتی سالمندان شناخته شده و به کیفیت محیطی و نوع سکونت سالمندان از دید متخصصان و خود سالمندان چندان پرداخته نشده است و دارای شرایط استاندارد و مطلوبی برای سالمندان نیستند. بنابراین توجه به نیازها و توقعات سالمندان ساکن در خانه سالمندان، می تواند در افزایش نقش و اهمیت سالمندان و افزایش کیفیت زندگی آنان در جامعه، اثر مثبت داشته باشد. تاکنون در رابطه با چگونگی مسکن سالمندان و ویژگی های آن، نظریه های مختلفی بیان شده است. مطابق با این برخی از این نظریه ها، فرد در محیطی که متناسب با نیازهای جسمی، شناختی و عاطفی اش باشد، رضایت از زندگی و آسایش بیشتری دارد. همپنین مکانی که فرصت فعالیت و مشارکت های اجتماعی بیشتری به فرد بدهد باعث احساس سالمت بیشتر در فرد می گردد. دلبستگی مکانی، مفهومی پیچیده و یکی از سطوح حس مکان است که آن را می توان نقطه تالقی عناصر کالبدی، فعالیت ها و مفاهیم ذهنی درباره مکان دانست. دلبستگی مکانی در پی ادراک فضا شکل می گیرد و این ادراک و معنادار شدن سبب تعمق رابطه حسی انسان و مکان می شود. همچنین آن را می توان از مهمترین ابعاد رابطه انسان و مکان دانست که بر رفتارهای فردی و اجتماعی نیز تاثیر می گذارد. به طور کلی دلبستگی مکانی به مفهوم پیوندی ادراکی، احساسی و عملکردی بین افراد و مکان هایی است که در فرایند تعامل با آن معنای خاص و ارزشمندی به آن بخشیده اند و این پیوند به صورت رفتارها و کنش هایی چون تمایل به حفظ نزدیکی به مکان، حزن و اندوه ناشی از جدایی و دوری از مکان و حمایت اجتماعی از آن دیده می شود. در حال حاضر به علت افزایش مراقبت های بهداشتی طول عمر انسانها افزایش یافته است، مسئله سالمندی بطور جدی از نظر روانی، اجتماعی، فرهنگی، اعتقادی و اقتصادی بر خانواده ها به طور خاص و برای جامعه بطور عام، تاثیر گذار است. همچنین به دلیل اینکه بخشی از زندگی انسان های سالمند در خانه های سالمندان سپری می شود، نقش فضای مسکونی را برای آنها ایفا می کند بنابراین احساس رضایتمندی و حس امید به زندگی و یا به نوعی دلبستگی به مکان و ایجاد تعلق خاطر به محیط های خانه سالمندان عواملی چالش برانگیز است. پژوهشگر در این رساله برآن است که با بررسی نیازهای سالمندان به نتیجه مطلوب در طراحی و ایجاد الگوهای مناسب خانه سالمندان برسد به طوری که دلبستگی مکانی نیز در سالمندان ساکن در خانه سالمندان افزایش یابد. با توجه به اینکه خانه های سالمندان در شهر تبریز نیز دارای کیفیت مناسب و استانداردهای الزم نیستند، طراحی خانه سالمندان با رویکرد ارتقاء حس دلبستگی مکانی در شهر تبریز انجام شده است. کلمات کلیدی: سالمندی، خانه سالمندان، دلبستگی مکانی
پژوهشگران	مهدی سلطانی (استاد راهنما)، لنا حشمت پور (دانشجو)